Omvang van de legitieme portie (Par. 2, Afd. 3, Titel 4, Boek 4 B.W.)
Inleiding omvang van de legitieme portie
Par. 2, Afd. 3, Titel 4, Boek 4 B.W. regelt de omvang van de legitieme portie. Deze paragraaf omvat 14 bepalingen (art. 4:65 B.W. tot en met art. 4:78 B.W.). De ‘legitieme portie’ is een wettelijk minimum aandeel dat aan de kinderen toekomt, die zonder uiterste wilsbeschikking de erfgenamen zouden zijn.
De legitieme portie bedraagt de helft van de waarde van het erfdeel in geld dat het kind zou zijn toegekomen wanneer de overleden ouder geen testament zou hebben opgemaakt. De legitieme portie kan niet worden uitgesloten in het testament.
Berekening omvang van de legitieme portie erfrecht
De legitimaire aanspraak geregeld in art. 4:65 B.W. wordt berekend over de waarde van de goederen van de nalatenschap, welke waarde wordt vermeerderd met de in aanmerking te nemen giften, en verminderd met de schulden vermeld in art. 4:7 lid 1 B.W.. Buiten beschouwing blijven giften waaruit schulden als bedoeld in art. 4:7 lid 1 onder i zijn ontstaan.
Formule:
Waarde goederen nalatenschap + waarde giften – waarde schulden = legitimaire aanspraak
De waarde van de goederen van de nalatenschap wordt berekend volgens de algemene regel van art. 4:6 B.W., namelijk op het tijdstip onmiddellijk na het overlijden van de erflater. Belangrijk om op te merken is dat de legitimaris op grond van art. 6:78 lid 1 B.W. aanspraak kan maken tegenover de erfgenamen aangewezen in het testament op inzage en een afschrift van alle bescheiden die hij voor de berekening van zijn legitieme portie behoeft.
Waardering van giften voor de berekening van de legitieme portie
In art. 4:66 lid 1 B.W. wordt naar voren gebracht dat voor de berekening van de legitieme portie de giften worden gewaardeerd naar het tijdstip van de prestatie, behoudens het in de volgende leden bepaalde. Met een mogelijkheid dat de erflater de gift had kunnen herroepen wordt geen rekening gehouden.
Een uitzondering wordt gemaakt in art. 4:66 lid 2 B.W.. Hierin staat dat de giften waarbij de erflater zich het genot van het geschonkene gedurende het leven van deze laatste heeft voorbehouden en andere giften van een voordeel bestemd om pas na zijn overlijden ten volle te worden genoten, worden geschat naar de waarde onmiddellijk na het overlijden van de erflater. Denk hierbij aan giften die zijn gedaan onder een voorwaarde. De giften die de erflater bij zijn overlijden niet had verricht worden op dezelfde manier geschat, met de opmerking dat er geen rekening met ze wordt gehouden voor zover de nalatenschap niet toereikend is, dus niet groot genoeg is om deze giften te dragen. Een gift die bestaat in de aanwijzing van een begunstigde bij sommenverzekering, dit is een type verzekering dat een vooraf afgesproken bedrag uitkeert in plaats van de werkelijke schade, wordt in aanmerking genomen tot haar waarde overeenkomstig art. 7:188 lid 2 en lid 3 B.W.. Dit is logisch, gezien er al een bedrag is afgesproken met de verzekerde.
In art. 4:66 lid 3 B.W. staat dat giften, bestaande in de vervreemding van een goed door de erflater tegen verschaffing door de wederpartij van een aan het leven de erflater gebonden recht, worden gewaardeerd als een gift van dat goed, verminderd met de waarde van de door de erflater ontvangen of hem bij zijn overlijden nog verschuldigde prestaties, voor zover deze niet bestonden in genot van dat goed. Art. 4:66 lid 3 B.W. ziet voornamelijk op de vervreemding van het huis van de erflater onder het voorbehoud van het recht van vruchtgebruik, ook dit wordt gewaardeerd als een gift.
In art. 4:67 B.W. worden de giften die in aanmerking komen voor de berekening van de legitieme portie opgesomd. De hoofdregel in art. 4:67 B.W. is te vinden in onderdeel e, waarin naar voren komt dat overige giften in aanmerking komen voor de berekening voor zover de prestatie binnen 5 jaar voor het overlijden van de erflater is geschied. Opgemerkt moet worden dat het hier niet gaat om het doen van de gift, maar om de vermogensverschuiving. Die moet binnen 5 jaar voor het overlijden zijn geschied. Voor onderdelen a tot en met d geldt niet dat deze 5 jaar voor het overlijden van de erflater moeten zijn geschied.
Onderdeel a van art. 4:67 B.W. ziet op giften die kennelijk gedaan en aanvaard zijn met het vooruitzicht dat daardoor legitimarissen worden benadeeld. Uit de rechtspraak blijkt dat dit onderdeel voornamelijk ziet op de veelvoorkomende gevallen wanneer de erflater zijn kinderen onterfd en giften doet aan zijn of haar veel jongere partner. Dit onderdeel blijkt in de praktijk moeilijk objectief te beoordelen.
Onderdeel b van art. 4:67 B.W. ziet op giften die de erflater gedurende zijn leven te allen tijde had kunnen herroepen of die hij bij de gift voor de berekening van de legitieme portie vatbaar heeft verklaard.
Onderdeel c van art. 4:67 B.W. ziet op giften van een voordeel, bestemd om pas na zijn overlijden ten volle te worden genoten. Hierbij kan gedacht worden aan de uitkering van een levensverzekering.
Het laatste onderdeel, onderdeel d van art. 4:67 B.W., heeft het over giften die door de erflater aan een afstammeling zijn gedaan, mits deze of een afstammeling van hem legitimaris van de erflater is.
Giften aan de echtgenoot en de legitieme portie
In art. 4:68 B.W. staat dat giften van de erflater aan zijn echtgenoot voor de toepassing van deze afdeling, dus voor de berekening van de legitieme portie, buiten beschouwing worden gelaten voor zover zich ten gevolge van een gemeenschap van goederen de erflater en de echtgenoot ten tijde van de gift gehuwd waren of ten gevolge van een tussen hen op dat tijdstip geldend verrekenbeding, geen verrijking ten koste van het vermogen van de geven heeft voorgedaan. Verrekenbedingen worden opgenomen bij huwelijkse voorwaarden wanneer men niet in gemeenschap van goederen wil trouwen, maar toch vermogen wil verdelen tussen de partners.
Wat geldt niet als gift voor de berekening van de legitieme portie
Een aantal handelingen worden onder art. 4:69 lid 1 B.W. uitgesloten van de berekening van de legitieme portie, deze handelingen worden namelijk niet aangemerkt als giften. Het gaat om vrij vanzelfsprekende dingen, zoals giften aan personen ten aanzien van wie de erflater moreel verplicht was bij te dragen in hun onderhoud tijdens zijn leven of na zijn dood, voor zover zij als uitvloeisel van die verplichting zijn aan te merken en in overeenstemming waren met het inkomen en het vermogen van de erflater. Denk hierbij bijvoorbeeld aan alimentatie. Daarnaast worden de gebruikelijke giften, voor zover zij niet bovenmatig waren, niet aangemerkt als giften voor de berekening van de legitieme portie.
Toerekening giften bij vaststelling legitieme portie
Op de legitieme portie van de legitimaris komt in mindering de waarden van de giften die door de erflater aan de legitimaris zijn gedaan. Dit wordt geregeld in art. 4:70 lid 1 B.W.. Art. 4:70 lid 2 B.W. regelt hetzelfde maar dan voor de plaatsvervullers van de legitimaris.
De giften van degene wiens plaats zij vervullen worden ook toegerekend naar evenredigheid van hun legitieme porties. Vervolgens wordt in 4:70 lid 3 B.W. gelijkgesteld hetgeen een legitimaris verkrijgt of kan verkrijgen uit een door de erflater gesloten sommenverzekering die geen pensioenverzekering is en die door het overlijden van de erflater tot uitkering komt. Die uitkering komt in mindering op de legitieme portie van de legitimaris.
In mindering brengen erfrechtelijke verkrijgingen op de legitieme portie
In art. 4:71 B.W. staat dat al hetgeen een legitimaris krachtens erfrecht verkrijgt, dus krachtens erfstelling of legaat, in mindering komt op zijn legitieme portie.
Stel in het geval dat vader A overlijdt en hij kind B en C wel in het testament als erfgenaam heeft opgenomen, maar kind D niet. Vader A legateert wel een goed aan kind D. Wanneer kind D beroep doet op zijn legitieme portie, hij is op grond van de wet immers wel erfgenaam, komt de waarde van het legaat in mindering op zijn legitieme portie.
Inferieure erfstellingen bij de legitieme portie
In art. 4:72 B.W. en art. 4:73 B.W. worden er uitzonderingen geformuleerd op de hoofdregel van art. 4:71 B.W.. Deze twee artikelen zijn opgemaakt met het idee dat sommige erfstellingen en legaten zo inferieur zijn dat de waarde hiervan niet in mindering hoeft te worden gebracht op de legitieme portie van de legitimarissen.
Art. 4:72 B.W. regelt dat de waarde van hetgeen een legitimaris als erfgenaam kan verkrijgen ook in mindering komt op zijn legitieme portie wanneer hij de nalatenschap verwerpt. Hier zijn twee uitzonderingen op te maken. De waarde hoeft niet in mindering te worden gebracht op de legitieme portie wanneer a) de goederen onder een voorwaarde, last of bewind zijn nagelaten of, b) wanneer er ten laste van de legitimaris legaten zijn gemaakt die verplichten tot iets anders dan betaling van een geldsom of overdracht van goederen der nalatenschap.
Art. 4:73 B.W. regelt eigenlijk hetzelfde maar dan voor legaten. De waarde van een legaat van een bepaalde geldsom of van niet in een vorderingsrecht bestaande goederen der nalatenschap komt in mindering op de legitieme portie wanneer hij het legaal verwerpt, tenzij a) het legaat onder een voorwaarde, last of bewind is gemaakt, b) ten laste van de legitimaris sublegaten zijn gemaakt die verplichten tot iets anders dan de betaling van een geldsom (denk aan een legaat tegen inbreng van de waarde), c) het legaat later dan zes maanden na het overlijden van de erflater opeisbaar wordt en indien de legitimaris mede-erfgenaam is pas na de verdeling van de nalatenschap opeisbaar wordt of, d) het legaat ten laste komt van een of meer erfgenamen wier erfdelen ontoereikend zijn om het legaat daaruit te voldoen. Voornamelijk onderdeel d is logisch, gezien de legitimaris geen voordeel heeft opgedaan als het legaat niet voldaan is. In dat geval kan het ook niet worden afgetrokken van de legitieme portie gezien er geen voordeel is.
Een voorbeeld van onderdeel a onder art. 4:72 B.W. en art. 4:73 B.W. is wanneer de legitimaris de opdracht krijgt om een beperkt recht te vestigen op een goed van de nalatenschap.
Voor beide artikelen geldt dat de legitimaris binnen drie maanden na het overlijden van de erflater een beroep moet doen op deze uitzondering en daarmee dus het legaat of de erfstelling moet hebben verworpen.
De verdere bepalingen van deze paragraaf (art. 4:74 B.W. tot en met art. 4:78 B.W.) worden nader uitgewerkt.
Auteur & Last edit
[MdV, 3-04-2022; laatste bewerking AT 25-11-2023]
Omvang van de legitieme portie (Par. 2, Afd. 3, Titel 4, Boek 4 B.W.)
Omvang van de legitieme portie (Par. 2, Afd. 3, Titel 4, Boek 4 B.W.)
Inleiding omvang van de legitieme portie
Par. 2, Afd. 3, Titel 4, Boek 4 B.W. regelt de omvang van de legitieme portie. Deze paragraaf omvat 14 bepalingen (art. 4:65 B.W. tot en met art. 4:78 B.W.). De ‘legitieme portie’ is een wettelijk minimum aandeel dat aan de kinderen toekomt, die zonder uiterste wilsbeschikking de erfgenamen zouden zijn.
De legitieme portie bedraagt de helft van de waarde van het erfdeel in geld dat het kind zou zijn toegekomen wanneer de overleden ouder geen testament zou hebben opgemaakt. De legitieme portie kan niet worden uitgesloten in het testament.
Berekening omvang van de legitieme portie erfrecht
De legitimaire aanspraak geregeld in art. 4:65 B.W. wordt berekend over de waarde van de goederen van de nalatenschap, welke waarde wordt vermeerderd met de in aanmerking te nemen giften, en verminderd met de schulden vermeld in art. 4:7 lid 1 B.W.. Buiten beschouwing blijven giften waaruit schulden als bedoeld in art. 4:7 lid 1 onder i zijn ontstaan.
Formule:
Waarde goederen nalatenschap + waarde giften – waarde schulden = legitimaire aanspraak
De waarde van de goederen van de nalatenschap wordt berekend volgens de algemene regel van art. 4:6 B.W., namelijk op het tijdstip onmiddellijk na het overlijden van de erflater. Belangrijk om op te merken is dat de legitimaris op grond van art. 6:78 lid 1 B.W. aanspraak kan maken tegenover de erfgenamen aangewezen in het testament op inzage en een afschrift van alle bescheiden die hij voor de berekening van zijn legitieme portie behoeft.
Waardering van giften voor de berekening van de legitieme portie
In art. 4:66 lid 1 B.W. wordt naar voren gebracht dat voor de berekening van de legitieme portie de giften worden gewaardeerd naar het tijdstip van de prestatie, behoudens het in de volgende leden bepaalde. Met een mogelijkheid dat de erflater de gift had kunnen herroepen wordt geen rekening gehouden.
Een uitzondering wordt gemaakt in art. 4:66 lid 2 B.W.. Hierin staat dat de giften waarbij de erflater zich het genot van het geschonkene gedurende het leven van deze laatste heeft voorbehouden en andere giften van een voordeel bestemd om pas na zijn overlijden ten volle te worden genoten, worden geschat naar de waarde onmiddellijk na het overlijden van de erflater. Denk hierbij aan giften die zijn gedaan onder een voorwaarde. De giften die de erflater bij zijn overlijden niet had verricht worden op dezelfde manier geschat, met de opmerking dat er geen rekening met ze wordt gehouden voor zover de nalatenschap niet toereikend is, dus niet groot genoeg is om deze giften te dragen. Een gift die bestaat in de aanwijzing van een begunstigde bij sommenverzekering, dit is een type verzekering dat een vooraf afgesproken bedrag uitkeert in plaats van de werkelijke schade, wordt in aanmerking genomen tot haar waarde overeenkomstig art. 7:188 lid 2 en lid 3 B.W.. Dit is logisch, gezien er al een bedrag is afgesproken met de verzekerde.
In art. 4:66 lid 3 B.W. staat dat giften, bestaande in de vervreemding van een goed door de erflater tegen verschaffing door de wederpartij van een aan het leven de erflater gebonden recht, worden gewaardeerd als een gift van dat goed, verminderd met de waarde van de door de erflater ontvangen of hem bij zijn overlijden nog verschuldigde prestaties, voor zover deze niet bestonden in genot van dat goed. Art. 4:66 lid 3 B.W. ziet voornamelijk op de vervreemding van het huis van de erflater onder het voorbehoud van het recht van vruchtgebruik, ook dit wordt gewaardeerd als een gift.
In art. 4:67 B.W. worden de giften die in aanmerking komen voor de berekening van de legitieme portie opgesomd. De hoofdregel in art. 4:67 B.W. is te vinden in onderdeel e, waarin naar voren komt dat overige giften in aanmerking komen voor de berekening voor zover de prestatie binnen 5 jaar voor het overlijden van de erflater is geschied. Opgemerkt moet worden dat het hier niet gaat om het doen van de gift, maar om de vermogensverschuiving. Die moet binnen 5 jaar voor het overlijden zijn geschied. Voor onderdelen a tot en met d geldt niet dat deze 5 jaar voor het overlijden van de erflater moeten zijn geschied.
Onderdeel a van art. 4:67 B.W. ziet op giften die kennelijk gedaan en aanvaard zijn met het vooruitzicht dat daardoor legitimarissen worden benadeeld. Uit de rechtspraak blijkt dat dit onderdeel voornamelijk ziet op de veelvoorkomende gevallen wanneer de erflater zijn kinderen onterfd en giften doet aan zijn of haar veel jongere partner. Dit onderdeel blijkt in de praktijk moeilijk objectief te beoordelen.
Onderdeel b van art. 4:67 B.W. ziet op giften die de erflater gedurende zijn leven te allen tijde had kunnen herroepen of die hij bij de gift voor de berekening van de legitieme portie vatbaar heeft verklaard.
Onderdeel c van art. 4:67 B.W. ziet op giften van een voordeel, bestemd om pas na zijn overlijden ten volle te worden genoten. Hierbij kan gedacht worden aan de uitkering van een levensverzekering.
Het laatste onderdeel, onderdeel d van art. 4:67 B.W., heeft het over giften die door de erflater aan een afstammeling zijn gedaan, mits deze of een afstammeling van hem legitimaris van de erflater is.
Giften aan de echtgenoot en de legitieme portie
In art. 4:68 B.W. staat dat giften van de erflater aan zijn echtgenoot voor de toepassing van deze afdeling, dus voor de berekening van de legitieme portie, buiten beschouwing worden gelaten voor zover zich ten gevolge van een gemeenschap van goederen de erflater en de echtgenoot ten tijde van de gift gehuwd waren of ten gevolge van een tussen hen op dat tijdstip geldend verrekenbeding, geen verrijking ten koste van het vermogen van de geven heeft voorgedaan. Verrekenbedingen worden opgenomen bij huwelijkse voorwaarden wanneer men niet in gemeenschap van goederen wil trouwen, maar toch vermogen wil verdelen tussen de partners.
Wat geldt niet als gift voor de berekening van de legitieme portie
Een aantal handelingen worden onder art. 4:69 lid 1 B.W. uitgesloten van de berekening van de legitieme portie, deze handelingen worden namelijk niet aangemerkt als giften. Het gaat om vrij vanzelfsprekende dingen, zoals giften aan personen ten aanzien van wie de erflater moreel verplicht was bij te dragen in hun onderhoud tijdens zijn leven of na zijn dood, voor zover zij als uitvloeisel van die verplichting zijn aan te merken en in overeenstemming waren met het inkomen en het vermogen van de erflater. Denk hierbij bijvoorbeeld aan alimentatie. Daarnaast worden de gebruikelijke giften, voor zover zij niet bovenmatig waren, niet aangemerkt als giften voor de berekening van de legitieme portie.
Toerekening giften bij vaststelling legitieme portie
Op de legitieme portie van de legitimaris komt in mindering de waarden van de giften die door de erflater aan de legitimaris zijn gedaan. Dit wordt geregeld in art. 4:70 lid 1 B.W.. Art. 4:70 lid 2 B.W. regelt hetzelfde maar dan voor de plaatsvervullers van de legitimaris.
De giften van degene wiens plaats zij vervullen worden ook toegerekend naar evenredigheid van hun legitieme porties. Vervolgens wordt in 4:70 lid 3 B.W. gelijkgesteld hetgeen een legitimaris verkrijgt of kan verkrijgen uit een door de erflater gesloten sommenverzekering die geen pensioenverzekering is en die door het overlijden van de erflater tot uitkering komt. Die uitkering komt in mindering op de legitieme portie van de legitimaris.
In mindering brengen erfrechtelijke verkrijgingen op de legitieme portie
In art. 4:71 B.W. staat dat al hetgeen een legitimaris krachtens erfrecht verkrijgt, dus krachtens erfstelling of legaat, in mindering komt op zijn legitieme portie.
Stel in het geval dat vader A overlijdt en hij kind B en C wel in het testament als erfgenaam heeft opgenomen, maar kind D niet. Vader A legateert wel een goed aan kind D. Wanneer kind D beroep doet op zijn legitieme portie, hij is op grond van de wet immers wel erfgenaam, komt de waarde van het legaat in mindering op zijn legitieme portie.
Inferieure erfstellingen bij de legitieme portie
In art. 4:72 B.W. en art. 4:73 B.W. worden er uitzonderingen geformuleerd op de hoofdregel van art. 4:71 B.W.. Deze twee artikelen zijn opgemaakt met het idee dat sommige erfstellingen en legaten zo inferieur zijn dat de waarde hiervan niet in mindering hoeft te worden gebracht op de legitieme portie van de legitimarissen.
Art. 4:72 B.W. regelt dat de waarde van hetgeen een legitimaris als erfgenaam kan verkrijgen ook in mindering komt op zijn legitieme portie wanneer hij de nalatenschap verwerpt. Hier zijn twee uitzonderingen op te maken. De waarde hoeft niet in mindering te worden gebracht op de legitieme portie wanneer a) de goederen onder een voorwaarde, last of bewind zijn nagelaten of, b) wanneer er ten laste van de legitimaris legaten zijn gemaakt die verplichten tot iets anders dan betaling van een geldsom of overdracht van goederen der nalatenschap.
Art. 4:73 B.W. regelt eigenlijk hetzelfde maar dan voor legaten. De waarde van een legaat van een bepaalde geldsom of van niet in een vorderingsrecht bestaande goederen der nalatenschap komt in mindering op de legitieme portie wanneer hij het legaal verwerpt, tenzij a) het legaat onder een voorwaarde, last of bewind is gemaakt, b) ten laste van de legitimaris sublegaten zijn gemaakt die verplichten tot iets anders dan de betaling van een geldsom (denk aan een legaat tegen inbreng van de waarde), c) het legaat later dan zes maanden na het overlijden van de erflater opeisbaar wordt en indien de legitimaris mede-erfgenaam is pas na de verdeling van de nalatenschap opeisbaar wordt of, d) het legaat ten laste komt van een of meer erfgenamen wier erfdelen ontoereikend zijn om het legaat daaruit te voldoen. Voornamelijk onderdeel d is logisch, gezien de legitimaris geen voordeel heeft opgedaan als het legaat niet voldaan is. In dat geval kan het ook niet worden afgetrokken van de legitieme portie gezien er geen voordeel is.
Een voorbeeld van onderdeel a onder art. 4:72 B.W. en art. 4:73 B.W. is wanneer de legitimaris de opdracht krijgt om een beperkt recht te vestigen op een goed van de nalatenschap.
Voor beide artikelen geldt dat de legitimaris binnen drie maanden na het overlijden van de erflater een beroep moet doen op deze uitzondering en daarmee dus het legaat of de erfstelling moet hebben verworpen.
De verdere bepalingen van deze paragraaf (art. 4:74 B.W. tot en met art. 4:78 B.W.) worden nader uitgewerkt.
Auteur & Last edit
[MdV, 3-04-2022; laatste bewerking AT 25-11-2023]
Omvang van de legitieme portie (Par. 2, Afd. 3, Titel 4, Boek 4 B.W.)
Zoeken binnen de kennisbank
Lawyrup, jouw gratis kennisbank over burgerlijk (proces)recht!