Een huwelijk of geregistreerd partnerschap kan door verschillende oorzaken eindigen. De wet noemt in dit verband:

i. door overlijden van één van de echtelieden c.q. partners;

ii. door echtscheiding;

iii. door een scheiding van tafel en bed.

De wet kent nog een vierde – tamelijk uitzonderlijke – situatie waarin het huwelijk kan eindigen: als iemand vermist verklaard is en de achtergebleven partner met een ander in het huwelijk is getreden, en de vermiste partner duikt weer op. Dat is natuurlijk geen alledaagse koek.

Wat komt er allemaal kijken bij een echtscheiding?

Bij een echtscheiding komt van alles kijken. Niet alleen de ontbinding van het huwelijk zelf, maar er moeten ook allerlei kwesties geregeld worden om de rechtsrelaties die het huwelijk met zich mee bracht op te lossen. Het onderstaand geldt in zijn algemeenheid ook bij de scheiding van een geregistreerd partnerschap.

Verdeling huwelijksgoederengemeenschap

Als de echtgenoten in algehele (of een gedeeltelijke) huwelijksgoederengemeenschap getrouwd zijn, dan moet die worden ontbonden en verdeeld. Zo’n goederengemeenschap houdt in, dat alle goederen die deel uitmaken van de gemeenschap gezamenlijk eigendom zijn.

Daar zitten natuurlijk ook allerlei verplichtingen aan vast, denk bij voorbeeld aan de hypotheekschuld op de gezamenlijke woning. Tijdens het huwelijk is dit een zgn. ‘gebonden gemeenschap’. Anders dan bij andere vormen van goederengemeenschap (zoals wanneer twee of niet gehuwde mensen samen eigenaar zijn van een huis), wordt de huwelijksgoederengemeenschap alleen ontbonden in geval van een echtscheiding. Pas dan moet er afwikkeling plaatsvinden. Tussentijds is afwikkeling van die gemeenschap niet gebruikelijk, tenzij de echtgenoten besluiten de huwelijkse goederengemeenschap te beperken of op te heffen. Bij voorbeeld wanneer de echtgenoten het risico voor de andere echtgenoot willen beperken als een echtgenoot een eenmanszaak begint.

Toewijzing van de echtelijke woning als deze niet wordt verkocht

Wanneer het voor de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap niet nodig is dat de echtelijke woning verkocht wordt, dan kan aan de rechtbank ook gevraagd worden – of de echtgenoten kunnen dit zelf afspreken – dat de echtelijke woning wordt verdeeld en aan één van hen wordt toegewezen.

Natuurlijk moet die dan wel de financiële verplichtingen (hypotheek) overnemen, en een eventuele overwaarde moet aan de andere echtgenoot worden vergoed.

Tijdens de echtscheidingsprocedure kan de rechter ook beslissen, dat één van de echtgenoten tijdelijk in de woning mag blijven wonen. Dit hoeft niet per se de echtgenoot te zijn, die eigenaar van de woning is (als er geen huwelijksgoederengemeenschap is of de woning daar niet in valt), of degeen aan wie de woning bij de verdeling zal worden toegewezen.

Alimentatie (ook wel genoemd verplichting tot levensonderhoud)

Tijdens het huwelijk zijn de echtgenoten tegenover elkaar verplicht naar vermogen in elkaars levensonderhoud – en dat van eventuele kinderen – te voorzien.

Bij een scheiding duurt die verplichting nog voor een bepaalde tijd voort. Bij de scheiding stelt de rechter dan ook – als daarom wordt gevraagd – de hoogte van de alimentatie vast die de ene echtgenoot aan de ander moet betalen. Degeen die het meeste inkomen heeft zal daarbij doorgaans de alimentatieplicht krijgen opgelegd. Maar wel alleen als de ander ook ‘behoeftig’ is en niet in het eigen onderhoud – en dat van de eventuele kinderen uit het huwelijk – kan voorzien.

Regeling van het gezag over minderjarige kinderen en omgang

Als de echtgenoten samen kinderen hebben, dan moet er ook voor hen van alles geregeld worden. Voordat de echtscheiding in behandeling genomen kan worden, moeten de ouders eerst samen een zgn. ouderschapsplan opstellen, waarin zij afspraken maken over wie het gezag zal gaan krijgen over de kinderen.

Ook zullen er afspraken gemaakt moeten worden over de omgang van de ouders met de kinderen. Het is een onbetwist feit, dat – hoe moeilijk de verhoudingen tussen de gescheiden ouders ook zijn – de omgang van de kinderen met beide ouders altijd voorop staat. Wanneer dit niet goed geregeld wordt, dan komen de kinderen klem te zitten tussen de ouders en zijn zij de dupe.

De ouders kunnen kiezen om het gezamenlijke gezag – zoals zij dat tijdens het huwelijk over de kinderen hadden – ook na de scheiding samen te blijven uitoefenen. Er kan echter ook gekozen worden het gezag aan één van beide ouders toe te wijzen. In de regel is dat de ouder bij wie de kinderen hun normale verblijf zullen hebben na de echtscheiding. De andere ouder krijgt de kinderen dan op vooraf voorgeschreven tijden op bezoek.

Voorlopige voorzieningen voor de duur van de echtscheidingsprocedure

Zo lang de echtscheiding nog niet is afgerond kan de rechtbank ook voorlopige voorzieningen treffen: zoals de hiervoor al genoemde toewijzing van het recht van bewoning van de echtelijke woning, alimentatie en kinderalimentatie en een omgangsregeling.