Rechtspleging in hoger beroep (Afd. 3, Titel 7, Boek 1 Rv.)

Inleiding procesgang hoger beroep

In Afd. 3, Titel 7, Boek 1 Rv. is de procesgang in hoger beroep geregeld. De afdeling omvat 12 artikelen (art. 343 Rv. tot en met art. 356 Rv.). Een aantal bepalingen is vervallen (zoals art. 357).

Belangrijk is dat er sprake is van gelaagdheid van de wettelijke regels: de regels voor het voeren van de procedure in eerste instantie gelden onverkort ook in hoger beroep, voor zover de procedure in hoger beroep geen bijzondere, afwijkende regels kent.

NB de links naar de wettekst op deze pagina verwijzen naar de wettekst voor niet-digitaal procederen.

Wijze van procederen in hoger beroep

Dagvaarding in hoger beroep

Het beroep in dagvaardingszaken wordt ingesteld  door middel van een dagvaarding (art. 343 Rv.). Het verschil tussen de appèldagvaarding en de dagvaarding in 1e instantie is, dat de grieven (de gronden van het beroep) niet meteen in de appèldagvaarding vermeld hoeven worden. Dankzij het niet doorgaan van de digitale procedure kan er nog steeds hoger beroep worden ingesteld zonder dat direct griffierecht verschuldigd is, en kan ook op een ruimere termijn worden gedagvaard. Daarmee is het eenvoudiger (laagdrempeliger) om hoger beroep in te stellen om de termijn te sauveren, en later de gronden te onderbouwen en om te kijken of er nog kan worden onderhandeld. De dagvaarding kan (als die op langere termijn is gesteld) altijd nog worden ingetrokken voor de dienende dag. Het gerechtshof hoeft immers pas op de hoogte te worden gesteld bij het daadwerkelijk aanbrengen van de zaak (placet).

Grievenstelsel

De partij die in hoger beroep komt (de “appellant”) moet in de dagvaarding of later in de memorie van grieven aangeven, welke bezwaren hij heeft tegen het vonnis van de lagere rechter (de rechter “in 1e instantie”, d.i. steeds de rechtbank). Daarmee moet de appellant in feite een element aan zijn eis (als hij in 1e instantie ook eiser was), of verweer (als hij gedaagde was) toevoegen: niet alleen moet hij ingaan op de stellingen van de wederpartij(en), maar hij moet ook ingaan op de overwegingen en beslissingen van de rechtbank.

Enerzijds kan hij grieven aanvoeren tegen de beslissingen van de rechtbank over de vaststelling van de feiten, waarop de beslissing waartegen beroep wordt ingesteld (het vonnis “a quo”). Anderzijds kan hij grieven aanvoeren tegen de beslissingen van de rechtbank over de juridische grondslagen van de vordering van de eiser in 1e instantie. Het hoger beroep dient mede ter aanvulling, nadere onderbouwing of zelfs verbetering van hetgeen de appellant in 1e instantie heeft aangevoerd. Dat kan als gezegd ook over de feiten gaan. De appellant kan de feiten beter voor het voetlicht brengen en met bewijsstukken staven. Het hoger beroep is immers de tweede “feitelijke” instantie.

Voor de wijze waarop de grieven worden geformuleerd zijn geen vaste regels of vorm voorgeschreven. Dit is mede af te leiden uit de overwegingen van de P-G in P-G 24 april 2020 in een procedure over het verblijfplaats van het kind van de procederende partijen.

Devolutieve werking van het hoger beroep

Het hoger beroep heeft zogenaamde “devolutieve werking”. Men spreekt ook wel van de regel “quantum appellatum, tantum devolutum”. Oftewel het hoger beroep spitst zich toe op datgene, waartegen grieven naar voren gebracht zijn. De overige onderdelen van de beslissing van de rechtbank komen in beginsel niet meer aan de orde. Dit tenzij de geïntimeerde deze in incidenteel appèl aan de orde stelt.

De appèlrechter moet er echter wel op bedacht zijn, dat wanneer hij een beslissing van de lagere rechter vernietigt, hij het beslismodel uit de eerdere instantie in het oog moet houden. Als er bij voorbeeld subsidiaire stellingen of verweren zijn aangevoerd, die door de beslissing van de lagere rechter niet aan de orde zijn gekomen, en die beslissing wordt vernietigd, dan moet de appèlrechter die stellingen en/of verweren alsnog behandelen.

Een voorbeeld van een procedure waarin die verkeerd ging en het Hof verzuimde om de andere stellingen te behandelen, die door de beslissing van het Hof weer relevant werden, geeft het arrest HR 13 januari 2006 (London Verzekeringen/Aegon Schadeverzekering).

Twee-conclusie regel in hoger beroep

De gedaagde in hoger beroep (die wordt “geïntimeerde” genoemd, en de partij die het hoger beroep ingesteld heeft “appellant”) krijgt de gelegenheid te antwoorden. de processtukken heten “memorie”. De appellant dient dus (tenzij de grieven wel in de dagvaarding vervat worden – zie “spoedappel”) een “memorie van grieven” in, waarop de geïntimeerde kan antwoorden met een “memorie van antwoord” (art. 347 lid 1 Rv.). Daarna is het aan het Hof om te beslissen (arrest te wijzen). Dit systeem wordt ook wel aangeduid als de “twee-conclusie-regel”. In de vaste rechtspraak van de Hoge Raad wordt die regel strikt gehandhaafd.

Zie bvb. HR 20 juni 2008 (bestuurder/NOM). De Hoge Raad overweegt in dat arrest, dat deze beperking voortvloeit uit de bedoeling van art. 347 Rv. om het debat in hoger beroep toe te spitsen (te “trechteren”) op de resterende kwesties die na de 1e instantie nog van belang c.q. onderwerp van debat zijn. Het debat mag na de ene ronde die ieder van partijen krijgt niet weer worden uitgebreid. Dat betekent ook, dat de appellant (of incidenteel appellant) na die ene ronde ook niet zijn eis nog mag wijzigen of aanvullen, aldus de Hoge Raad in dit arrest.

In zijn arrest HR 22 december 2017 (register-arbeidsdeskundige/werkgever zieke werknemer) heeft de Hoge Raad dit nog eens onderstreept, onder verwijzing naar meerdere arresten van de Hoge Raad (waaronder genoemd arrest uit 2008).

Procesreglementen

Op de website van rechtspraak.nl is een aantal landelijke procesreglementen inzake appelprocedures te vinden. Let op de wijzigingen in de verschillende versies. Er is ook een afzonderlijk procesreglement voor verzoekschriftprocedures.

Een bepaling in een procesreglement kan onverbindend zijn als deze in strijd is met de wet of het systeem van de wet: zie HR 17-04-2015 levering aandelen CLI Dry Cleaning).

Verbetering en aanvulling gronden en feiten 1e instantie

Belangrijk is dat in hoger beroep nieuwe weren kunnen worden aangevoerd, en eerdere stellingen in 1e instantie kunnen worden verbeterd (art. 349 Rv.). Dat is mede de bedoeling van de mogelijkheid hoger beroep in te stellen. Als de eisende partij in eerste instantie (in conventie of in reconventie) diens eis wil wijzigen, zal deze wel rekening moeten houden met art. 130 lid 3 Rv. inzake de wijziging van eis. Omdat bij hoger beroep de eis in de dagvaarding moet worden opgenomen, kan de eis niet pas later worden gewijzigd, als de verwerende partij niet is verschenen. Dit nu de regels van de 1e instantie ook hier gelden (zie hierna), dus ook die inzake vermeerdering van eis.

Vgl. in dit verband het arrest van Hof Den Bosch 28 juni 2016 (Ver. van Eigenaren Buitenplaats Hof van Zeeland/X), waar de appellante was vergeten het beroep tegen het eindvonnis op de juiste wijze te betekenen en probeerde dit in de memorie van grieven mee te nemen.

Schorsende werking hoger beroep; uitvoerbaarheid bij voorraad

Hoger beroep schorst de tenuitvoerlegging, behalve als het vonnis uitvoerbaar bij voorraad verklaard is (wat vaak het geval is) (art. 350 Rv.).

Het Hof kan de uitvoerbaarheid bij voorraad wel op verzoek van een partij schorsen (art. 351 Rv.). Zie over uitvoerbaarheid bij voorraad ook de pagina Algemene bepalingen vonnis.

In hoger beroep kan ook een incident worden opgeworpen om de uitvoerbaarheid bij voorraad juist te laten opschorten. Zie over de criteria het arrest HR 19 december 2019 op de pagina Algemene regels tenuitvoerlegging.

In het hoger beroep in het kort geding van Viruswaarheid tegen de Staat over de avondklok was ook als eerste de opschorting van de uitvoerbaarheid bij voorraad ex art. 351 Rv. aan de orde. De Voorzieningenrechter had de Staat bevolen de avondklok met onmiddellijke ingang in te trekken (de rechter had dus niet – en kon dat in kort geding ook niet – de avondklok opgeheven, wat veel mensen dachten). Normaal wordt aan een dergelijke vordering een dwangsom verbonden, maar de Staat wordt geacht een dergelijk bevel na te leven. Daarom had de Staat – naast de politieke redenen om het signaal dat de avondklok van tafel was tegen te gaan – in het spoedappèl allereerst de schorsing van de uitvoerbaarheid bij voorraad gevraagd als incidentele vordering. Weliswaar verbeurde de Staat geen dwangsommen, maar anders had zij de avondklok onmiddellijk moeten opheffen – want de Staat voldoet aan rechterlijke bevelen – en dat wilde men niet.

Overigens is deze uitspraak Hof Den Haag 16 februari 2021 (Viruswaarheid/Staat) in het incident ook een voorbeeld van een mondelinge uitspraak, waarvan de schriftelijke motivering op een later moment op schrift gesteld wordt. Zie ook de pagina Algemene voorschriften procedures, waar de mondelinge uitspraak wordt behandeld.

Procesregels 1e instantie gelden ook in hoger beroep

Behoudens voor zover de wet anders bepaalt zijn de regels voor de procesvoering in 1e instantie ook in hoger beroep van toepassing (art. 353 Rv.). Wel is in hoger beroep procesvertegenwoordiging door een advocaat verplicht.

Verwijzing naar 1e instantie na tussentijds beroep

In geval van beroep van een tussenvonnis verwijst de rechter in beroep, wanneer hij het vonnis bekrachtigt, de zaak naar de rechter in eerste aanleg om de procedure in de hoofdzaak voort te zetten (art. 355 lid 1 Rv.).

Geen terugverwijzing maar zelf afdoen

De appèlrechter kan echter ook besluiten de hoofdzaak in het hoogste ressort zelf af te doen. Dit kan als de partijen dit eenstemming verzoeken, of indien het geding in staat van wijzen is (art. 355 lid 2 Rv.).

Ook wanneer de rechter in hoger beroep het bestreden tussenvonnis vernietigt, kan hij de zaak aan zich houden om in hoger beroep op de hoofdzaak te beslissen (art. 356 Rv.).

Partijen dienen hier op bedacht te zijn, met name wanneer er eerdere tussenvonnissen zijn gewezen waartegen nog geen beroep is ingesteld. Om te voorkomen dat die niet meer ter discussie komen, kunnen partijen die ter discussie stellen, of het Hof erop wijzen dat – mocht het Hof zelf willen afdoen – zij de discussie over die andere tussenvonnissen ook nog willen voeren.

Eventueel kan incidenteel appèl worden ingesteld of voorwaardelijk incidenteel appèl. Zie ook de pagina Vonnis, en de daar besproken jurisprudentie.